تجربۀ فراغت مجازی: فضای شفابخش و فردگرایی بیانی (مطالعۀ موردی: دانشجویان دانشگاه کردستان در فیس‌بوک)

هدف این مقاله کاوش در جایگاه تجربۀ افراد در رابطه با خویشتن و شکل تجربۀ زیستۀ افراد در مناسبات اجتماعی به میانجی فضای مجازی است. فراغت مجازی چگونه بازنمایی می‌شود؟ فراغت مجازی چگونه تصور از خویشتن، انگاره‌ها و خودهویتی (تشخص) دانشجویان را بیان می‌کند؟ و اینکه فراغت مجازی چگونه دوگانۀ مقاومت و کنترل را تولید و بازتولید می‌کند؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها در سطح روش‌شناختی مردم‌نگاری مجازی و تکنیک‌های مصاحبۀ عمیق مجازی و مشاهدۀ مشارکتی را در میان دانشجویان دانشگاه کردستان عضو فیس‌بوک به‌صورت هدفمند به‌کار گرفته‌ایم. ایدۀ نظری این مقاله اینست که فضای مجازی به واسطۀ اشکال مختلف شبکه‌های اجتماعی باعث ظهور اشکال مختلف زیستن‌ها و تجربه‌های شبکه‌ای شده است که شکل خاصی از فردگرایی با عنوان فردگرایی بیانی را برساخت می‌کند. فرد زندگی شبکه‌ای مجازی را برای زیستن دارد که به مثابه چالش/جایگزین برای فضای واقعی عمل می‌کند، در این رابطه است که فردگرایی به شکل بیانی آن نمود می‌یابد. در سطح معرفت‌شناختی در چارچوب نظریۀ کریس روژک بازنمایی، هویت و مقاومت فراغت مجازی در میان دانشجویان کاربر را بررسی کرده‌ایم. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، فراغت مجازی در فیس‌بوک فضایی شفابخش را در تقابل با زندگی عینی برای صورتبندی شکلی از فردگرایی با عنوان فردگرایی بیانی اما سرشار از دوگانگی‌های عاطفی شکل می‌دهد. در این راستا فراغت مجازی شکل‌گیری هویتی خودآیین اما مجازی و سیال را ممکن ساخته که به طبع همجوار و در عین حال در تقابل با وضعیت عینی قرار دارد. در بعد مقاومت، فراغت مجازی با توجه به ساخت محدود جامعه فضایی را برای مقاومت پنهان و جزئی به‌وجود آورده است که به مثابه نوعی حوزۀ عمومی متکثر عمل می‌کند. در بحث کارکردکنترلی، سه‌گانۀ 1. کنترل بین‌الاذهانیت 2. اصول و ارزش‌های شخصی 3. و حس توطئه، عامل کنترلِ رفتار کاربران در فیس‌بوک است.